21 lipca 1944 roku na obszarze zajmowanym przez Armię Czerwoną doszło do wydarzenia przełomowego dla kształtowania się historii powojennej Polski – powołania w Chełmie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Wraz z upadającymi rządami faszystowskimi i posuwającą się ofensywą Związku Radzieckiego na zachód koniecznością stało się ustanowienie władzy na przejmowanych terenach. Kryzys dotychczasowych reżimów faszystowskich i burżuazyjnych zarówno w powojennej Europie oraz Azji doprowadził do sytuacji, w której burżuazja, jak i rządy stalinowskie musiały przystać na szereg postępowych, prorobotniczych reform. Przykładem obrazującym tendencję występującą wśród przesiąkniętych stalinizmem rządów biurokratycznych u progu świata powojennego jest opublikowany 22 lipca Manifest oraz reformy dokonane przez PKWN.
Jedną z najważniejszych zmian dla społeczeństwa, wprowadzonych na mocy dekretu PKWN, była reforma rolna. Wywłaszczenie wszystkich właścicieli majątków ziemskich o powierzchni powyżej 50 ha stanowi nie tyle o zmianie podejścia stalinistów wobec kułaków, ile symbolizuje powszechną tendencję niechęci wobec wielkich posiadaczy ziemskich występującą wśród społeczeństwa. Rozparcelowanie 9707 majątków ziemskich oraz podział blisko 3,5 mln ha ziemi między mało- i średniorolnych chłopów, jak i utworzenie z części ziem majątków państwowych było koniecznym krokiem w stronę odbudowy państwa pogrążonego w powojennej ruinie. Dokonana kolektywizacja rolnictwa oraz majątków poszlacheckich mimo swego postępowego zamierzenia charakteryzuje się, podobnie do całości działań rządu PKWN, odgórnym narzuceniem ze strony Stalina – z pominięciem aktywności mas, tłamszonym przez partię. Wydany 1 lipca 1945 roku testament Polski Walczącej stanowi kolejny przykład szerokiego poparcia mas dla postępowych zmian wobec stosunków ekonomicznych. To właśnie potrzeba reformy rolnej oraz możliwość walki o prawa dla klasy robotniczej stanowi fundamentalne kwestie poruszane pod naciskiem poparcia społecznego w powojennej Polsce – nie tylko w polityce stalinistów, ale i AK. Kres II wojny światowej stanowić musiał koniec burżuazyjnego ładu.
Zmiany dokonywane przez biurokratyczny rząd PKWN stoją u progu reform całego społeczeństwa powojennego. Postępowały one w sposób znacznie odbiegający od przejścia z kapitalizmu do socjalizmu postulowanego przez Marksa czy Lenina. Niemniej jednak możliwość transformacji całego społeczeństwa ku socjalizmu odbyć się musi bezpośrednio w łonie klasy pracującej – to od niej w sposób świadomy musi iść inicjatywa emancypacji wobec warunków kapitalizmu. Reformy w duchu stalinizmu przeprowadzane przez PKWN są jedynie uwydatnieniem biurokratycznego charakteru zdegenerowanego państwa robotniczego. Biurokratyzacja życia publicznego, jaka dokonała się poprzez prowadzenie siłą systemu tłamszącego inicjatywy mas, pomimo pozornie postępowego charakteru zmian, ze swej natury musiała być hamulcem wobec przełomu, jaki dokonał się wśród społeczeństwa, jawnie ukazującego swoje poparcie dla daleko idących zmian gospodarczych.
Kryzys dotychczasowego imperializmu europejskiego swój najdobitniejszy charakter ukazuje w przemianach własnościowych występujących po II wojnie światowej. Jakkolwiek szereg reform przeprowadzanych PKWN stanowi o postępie dokonanym wewnątrz społeczeństwa, to odgórne tłamszenie inicjatyw ludu i aktywności mas doprowadziło do ugruntowania systemu stalinowskiego – niezważającego mimo płomiennych haseł na działania ludu miast i wsi. Stalinizm na dłuższą bądź krótszą metę musi pozostać jedynie tymczasowym hamulcem w ewolucji klasy robotniczej ku socjalizmowi.
Biurokratyczny charakter przemian dokonanych w Polsce i Europie Wschodniej wraz z końcem II wojny światowej nie może nam przesłonić ogromnego postępu, jakim była reforma rolna, dla ogarniętego powojenną pożogą państwa. Poczynione zmiany w kwestii własności ziemskiej były jedyną możliwą opcją rozwoju państwa po upadku burżuazyjnych reżimów przedwojennych. Krok w stronę socjalizmu, jaki stanowiła działalność PKWN, oparty był na zwulgaryzowanej podstawie stalinowskiego biurokratyzmu, mimo to zaś szerokie poparcie społeczeństwa wobec tych rozwiązań zagwarantowało znaczący postęp w porównaniu do stosunków ekonomicznych panujących przed wojną.
Autor: tow. Andrzej Kaniowski
